Monthly Archives: May 2015

Plain English (7)

We hebben al eerder geschreven over het gebruik van shall in juridisch Engels; in ABC-landen (Australië, Groot Brittannië en Canada) zijn al diverse alternatieven uitgedacht (lees hier). In de Verenigde Staten schrijft een voorman van de Plain English Movement (Bryan Garner, hoofdredacteur van het gezaghebbende Black’s Law Dictionary) dat shall alleen
gebruikt dient te worden in de betekenis van has a duty to; more broadly, is required to… (als in: The requester shall send notice), en dan alleen nog maar under strict standards of drafting lees hier). En in Hong Kong hebben ze besloten shall maar helemaal in de ban te doen (lees hier).

“Fijn, ze doen maar”, zult u misschien zeggen, “wat heb ik daar verder mee te maken?” Maar nu heeft ook de Europese Commissie haar vizier gericht op het in haar ogen ouderwetse en veel te multi-interpretabele shall. In de laatste editie van de English Style Guide van het Directoraat-Generaal van Vertalingen (april 2015) staat: 8.19 The use of verbs, in
particular the modal verb
shall, in legislation often gives rise to problems , since such uses are rarely encountered in everyday speech. Consequently, writers may lack a feel for the right construction. The following section is intended to provide guidance… (en de rest valt hier te lezen op blz. 42).

Allemaal leuk en aardig en ongetwijfeld goed bedoeld, maar alle besluiten, richtlijnen en verordeningen betreffende het uitbannen van bepaalde woorden en/of gezegdes krijgen langzamerhand een 1984-tintje waar de overheid de gedachten van mensen in bepaalde banen probeert te brengen door het controleren van taal.

Daarnaast zal het uitbannen van bijv. shall alleen maar resulteren in nieuwe
“problematische” woorden zoals de onderzoeker Richard Foley in Going out in style? Shall in EU legal English terecht opmerkt. Foley zegt:
Obsolescent in the sense of obligation in general language, shall clearly signals to the reader that he or she is dealing with a distinctive genre. Replacing shall with must, would be a
problematic enterprise semantically. Even if the number of justifiable uses of a modal of
obligation were cut by half, the frequency of familiar
must would rise to the point where the word would differ distinctively from that in the general language and, in this respect, risk
becoming a new
shall.” (hier te lezen).

Een extra probleem met het uitbannen van bepaalde woorden (waaronder shall), is dat in Common law-landen (in deze samenhang ongelukkigerwijs nu juist vaak landen waar
Engels de voertaal is) jurisprudentie (ofwel: case law) een belangrijk onderdeel van de wetgeving is. Vroegere rechterlijke uitspraken (hoe vroeg dan ook…!) kunnen van cruciaal
belang zijn in een lopende zaak. Vandaar ook dat in Hollywood rechtbankenfilms arme advocaat-stagiaires altijd nachtenlang obscure uitspraken uit 1932 van de een of andere nog veel obscuurdere rechter in Mississippi aan het uitpluizen zijn. De kans is namelijk
aanwezig dat in die zaak het woord shall gebruikt of geïnterpreteerd is op een manier die die arme advocaat-stagiaires goed zou uitkomen.

Ten slotte zet dit de Britse weerzin tegen alles wat met Europa te maken heeft, in een wat ander daglicht; het is al erg genoeg dat “we” Celsius moesten maken van Fahrenheit, dat “we” van ounces en pounds afscheid moesten nemen en dat “we” binnenkort geen 600 Watt haarföhns meer mogen gebruiken (allemaal de schuld van “Europa”!), maar als “ze” nu ook nog eens gaan voorschrijven hoe “we” onze eigen taal moeten spreken? Dat gaat wel héél ver: Stop Messing Around With Our Language!

Courtesy (6)

Een korte blogpost deze keer. Net zo kort als de Engelse afkortingen die u gebruikt in de aanhef van uw brieven of e-mailcorrespondentie. Want hoe was het ook al weer?

Kort en goed gebruik je (op dit moment…!, zie onder) vier afkortingen, te weten:

  • Mr Jones voor mannen die Jones heten. Vergelijkbaar met het Nederlandse: De heer Jones
  • Mrs Williamson voor vrouwen die getrouwd zijn met meneer Williamson. Vergelijkbaar met het Nederlandse: Mevrouw Williamson
  • Ms Courtney [spreek uit: Muzz] voor vrouwen waarvan u weet dat Courtney de achternaam is, maar waarvan u NIET weet of ze nou wel of niet getrouwd is
  • Miss Smith voor vrouwen die niet getrouwd zijn. Vergelijkbaar met het Nederlandse: Juffrouw Smith.

In het Brits-Engels zijn de puntjes achter Mr/Mrs/Ms al lang afgeschaft. Als u of uw kantoor Brits-Engels als standaard gebruikt, raden wij u daarom aan om deze puntjes achterwege te laten. De Amerikanen daarentegen houden nog hardnekkig vast aan deze puntjes. Het ene is dus niet “beter” dan de andere, maar blijf consequent! Geen puntjes achter Mr/Mrs/Ms betekent dus óók colour, organise en surname en employment law in uw tekst. If you go British, go British all the way. Wél puntjes achter Mr./Mrs./Ms. betekent dus óók color, organize en last name en labor law in uw tekst. If you go American, go American all the way. Als uw kantoor géén richtlijnen hiervoor heeft, denk dan aan de nationaliteit van uw klanten.

De laatste jaren is het eigenlijk gebruikelijk om ALLEEN Mr en Ms te gebruiken. Het Miss en Mrs wordt (net zoals het Nederlandse ‘mejuffrouw’ en ‘juffrouw’) als enigszins ouderwets, oubollig of zelfs seksistisch gevonden. Gebruik ze dus liever niet…

Er is echter nog een derde aanhefsvorm die je de laatste tijd steeds vaker ziet: Mx [spreek uit: Mux]. Mx was oorspronkelijk een afkorting voor transgenders, maar wordt nu ook gebruikt door mensen die niet als man óf vrouw willen worden geadresseerd. Mx bestaat al sinds 1977 maar heeft een lange tijd ondergronds geleefd: men beschouwde het als afkor-
ting voor alleen maar transgenders. Officiële instanties als de Driver and Vehicle Licensing Agency (de Engelse RDW) en de National Health Service gaven mensen al jaren de moge-
lijkheid om die aanhef te gebruiken in officiële correspondentie, maar sinds grote commerciële bedrijven (zoals de Royal Bank of Scotland afgelopen maand, lees hier) hun klanten nu ook deze mogelijkheid bieden, gaat het snel. Zó snel zelfs dat Jonathan Dent, Assistant Editor van de OED (Oxford English Dictionary) verwacht dat Mx binnenkort ook ‘officieel’ in de OED wordt opgenomen (lees hier).

Al deze signalen wijzen erop dat de taboesluier die lag over Mx, langzaam maar zeker wordt opgelicht. Tot nu toe wordt alleen post verstuurd met de aanhef Dear Mx Jones als de bewuste persoon Jones heeft aangegeven zo geadresseerd te willen worden. Het is echter nog maar een kleine stap om standaard Dear Mx Jones-brieven en e-mail te
versturen als de afzender niet weet of Jones een vrouw of een man is (of een transgender, inderdaad).

Hoewel er regelmatig wordt nagedacht over sekseneutrale persoonlijke voornaamwoorden (bijv. door het Genootschap Onze Taal (‘vij’ voor ‘hij/zij’ of het Engelse (s)he, en dus ook het enigszins bespottelijke ‘zaar’ voor ‘hem/haar’ (lees hier) ben ik nog geen Nederlandse equivalenten van sekseneutrale aanhef of adressering tegengekomen. De Nationale Ombudsman doet af en toe pogingen en halfbakken aanbevelingen in die richting, maar tot nog toe zonder afdoende resultaat (zie bijv.  lees hier, blz. 134). In aanhef van brieven/e-mail zie ik overigens wel steeds vaker ‘Beste’ of ‘Geachte’ zonder verder mijn naam of meneer/mevrouw etc., maar daar kom je bij adressering niet veel verder mee… Suggesties zijn dus van harte welkom!

Titulatuur-aficionado’s hoeven zich overigens niet al te veel zorgen te maken. Titulatuur die verder gaat dan Mr/Mrs/Ms/Mx, blijft nog steeds bestaan. En hier zijn de Amerikanen serieuzer in dan de Engelsen. Kijk bijvoorbeeld hier maar eens en laat me weten of je hier nog etiquette-chocola van kan maken…

What’s in a language? (10)

In een reactie op een eerder door Marja Slager geschreven blog over het juiste Engelse
woord voor het Nederlandse woord “curator”, schreef Antoon Huijgens: “Ownership is geen eigendom en negligence is niet gelijk aan wanprestatie. Engels is in wezen niet geschikt als taal om continentaal recht te beschrijven”. Dat is volkomen waar. Het gaat echter zelfs nog wel ietsje verder dan alleen maar ‘woorden’…

Recent onderzoek (Lancaster University) wijst uit dat de HÉLE taal die je gebruikt, de manier bepaalt waarop je gebeurtenissen ziet en interpreteert. Dus niet alleen woorden, maar ook (o.a.) grammatica bepaalt je wereldbeeld. In het bewuste onderzoek (een goede samenvatting is hier te lezen) kregen Duits- en Engelssprekenden (waarbij ‘Duits-
sprekenden’ tot op zekere hoogte vervangen zou kunnen worden door ‘Nederlands-
sprekenden’) video’s te zien met een beweging erin. Bijvoorbeeld een man die naar een winkel fietst. Duitssprekenden omschreven deze actie als: “Een man fietst naar de winkel”, terwijl Engelssprekenden significant vaker alleen de handeling beschreven: “Een man
fietst”, zonder het doel toe te voegen. Het gevolg van een handeling heeft voor Duitstaligen meer de aandacht, terwijl Engelstaligen meer nadruk leggen op de actie zélf.

In het Engels kan dat, alleen de handeling beschrijven, dankzij de, al vaker in deze blog beschreven, –ing vorm (a man is cycling/riding a bicycle). In het Duits bestaat die gramma-
ticale vorm niet waardoor de gebeurtenis als één geheel wordt omschreven: handeling én doel. Interessant was om te zien dat hoe beter de Engelstalige proefpersonen Duits spraken, hoe vaker zij de actie erbij vermeldden. Het zou overigens interessant zijn om dit onderzoek te herhalen met Nederlandssprekenden, en dan te zien hoe vaak de tussenvorm (“Een man is aan het fietsen”) tevoorschijn zou komen…

Je kan hier natuurlijk allerlei psychologische koude-grond-conclusies aan verbinden (“Duitsers zijn doelgericht, terwijl Engelsen actiegericht zijn”, of zo…), maar dat gaan we maar niet doen. Het feit blijft echter dat “taal” ons wereldbeeld bepaalt (dus niet alleen woorden, maar ook grammatica, zoals het boven aangehaalde onderzoek uitwijst, en daarnaast ook uitspraak, culturele annotaties, etc. etc.).

Heel strikt genomen is Engels, zoals Antoon Huijgens reageert, inderdaad niet geschikt als taal om continentaal recht te beschrijven”. Maar dan ben je wel héél erg strikt. Zo strikt zelfs, dat je ook kan zeggen dat bijv. Schots-Engels niet geschikt is om Brits-Engels recht te beschrijven en andersom. Wat voortdurend in de gaten gehouden moet worden, is de context waarin bepaalde begrippen gebruikt worden… In Engelstalige contracten onder
Nederlands recht staat er bijvoorbeeld veel dat van geen enkel belang of van een niet-bedoeld belang is voor de rechtsgeldigheid van deze contracten: wat te zeggen van bijv. het opnemen van een entire agreement clause in een Engelstalig contract onder Nederlands recht (meer hierover hier te lezen (met dank aan Dirkzwager).

Een vaak gebruikte oplossing voor dit probleem is om in Engelstalige (onder Nederlands recht ressorterende) juridische stukken, telkens als er een juridische slijpsteen opdoemt, de Nederlandse vertaling tussen haakjes erachter te plaatsen (…establishments that are regulated by the Activities Decree (Activiteitenbesluit) based on the Environmental Management Act (Wet Milieubeheer). Om misverstanden te voorkomen, kan het ook handig zijn om de Engelse tekst van het Nederlandse woord te voorzien voor het bedoelde juridisch concept onder Nederlands recht. Bijvoorbeeld: terminate (ontbinden) of terminate by giving notice (opzeggen). Een derde manier kan zijn om het woord/concept zo letterlijk mogelijk te vertalen: an imputable failure to meet one’s obligations voor: wanprestatie en a non-imputable failure to meet one’s obligations voor: overmacht. Dat is wel zo zuiver, mede omdat er in het Anglo-Amerikaanse recht geen verschil wordt gemaakt tussen toerekenbare en niet-toerekenbare tekortkomingen, een breach is daar gewoon een breach, of een partij daar nu wat aan kan doen of niet.

Dit zijn allemaal mogelijkheden om juridische haarkloverijtjes te voorkomen. Het onderzoek van Lancaster University toont echter óók aan dat interpretatie niet alleen in de
woorden zit, maar bijvoorbeeld ook in het gebruik van grammatica, of liever gezegd: de grammatica die je binnen één taal ter beschikking staat. En om al die verschillen nu ook weer eens tussen haakjes te gaan zetten…

Communicatie? Het blijft een hoop gedoe… (maar wij bij Branch Out helpen u daar graag mee!).