Monthly Archives: November 2018

Clarity (24)

Mike Pompeo. IJzervreter. West Point. Captain in het 4th Infantry Division. Oud-directeur van de CIA en tegenwoordig minister van Buitenlandse Zaken onder Trump. Kortom, een man die in staat moet worden geacht eigenhandig Vrede op Aarde te brengen. En volgens hem kan dat niet anders dan met een juist gebruik van komma’s: The Secretary has
underscored the need for appropriate use of comma’s in his paper (both their inclusion and omission), mailde hij in de afgelopen weken.

Comma Mike, zoals hij nu af en toe in wandelgangen wordt genoemd, is een aanhanger van de Chicago Manual of Style, (of: CMOS) die stelt dat effective use of the comma involves good judgment, with the goal being ease of reading.

Natuurlijk pikten “de media” dit direct op en werden Pompeo’s oekazes hier en daar belachelijk gemaakt. Zie bijv. dit nieuwsbericht van Usual Suspect Numero Uno, CNN.  Maar Mike heeft natuurlijk wel een beetje gelijk. Zoals we al eerder in deze blog hebben gezien, kan een komma soms miljoenen dollars schelen.  Of anders kán een komma levens redden of juist kosten.

Daarbij vergeleken is het foutieve gebruik van de komma in bijv. The administration is
committed to achieving a lasting and comprehensive peace agreement, and remains
optimistic that progress can be made
(want het Subject in beide zinnen is hetzelfde, namelijk: The administration. Zo niet: gebruik een komma vóór woordjes als and, but enz,) klein bier. De CMOS zegt: When independent clauses are joined by andbutorsoyet, or any other coordinating conjunction, a comma usually precedes the conjunction.

De miljoenen kostende en levensbedreigende Oxford comma is een andere zaak. Volgens berichten van het State Departement is het al dan niet juist gebruiken van die Oxford comma een jaarlijks terugkerende traditie tijdens functioneringsgesprekken. Volgens diezelfde bronnen “wint” dan meestal de Oxford comma.

Echter, de CMOS is maar één stijlgids (hoewel tamelijk gezaghebbend, natuurlijk). De
uitstekende Penguingids How to Punctate is een andere. In de leestekenspikorde staat de komma met een straatlengte voor: maar liefst 54 blz. wijdt How to Punctuate aan de komma. Vergelijk de 15 pagina’s over de punt (.) en de 16 bladzijden over de dubbele punt (:). Waar het eigenlijk op neer komt, is het volgende (volgens How to Punctuate dan): In some cases do this, but in others do that, it’s all a matter of editorial judgement. Zelfs het CMOS is het daar eigenlijk mee eens: zet een komma wanneer je wilt dat de lezer een
rustpunt in de zin verwacht. Zo simpel is het eigenlijk. (NB. Het CMOS zegt zélf dat If the clauses are very short and closely connected, the comma may be omitted unless the clauses are part of a series. De vraag rijst dan weer onmiddellijk wat very short is… en zo kunnen we weer van voren af aan beginnen).

Eigenlijk een beetje zoals in het Nederlands, dus. Met één belangrijke uitzondering: als je in het Engels een zin NIET laat beginnen met het grammaticale onderwerp (Subject), zet dan ALTIJD een komma vóór het onderwerp (bijv. Yesterday, I bought a new television). Dit
omdat iedere afwijking van de “normale” zinsopbouw (I bought a new television yesterday: SVOMPT: Subject-Verb-Object-Manner-Place-Time, lees bijv, hier) Engelstalige lezers een beetje in verwarring brengt, en dus een fractie van een seconde nodig hebben om “even tot rust te komen om te zien hoe alles in elkaar zit”. Vandaar die komma.

Het Nederlands kent dat niet. Als je een zin NIET met het Subject laat beginnen, krijg je in het Nederlands gewoon inversie (het omdraaien van Onderwerp en Werkwoord: Ik kocht gisteren een televisie – Gisteren kocht ik een televisie). En dat is voor lezers van het Nederlands een goed genoeg teken voor een “ongewone” rest van de zin. Vandaar géén komma.

Na z’n carrière in het leger, overigens, ging Pompeo in 1994 rechten studeren. Hij was
tijdens zijn studie één van de redacteuren van de Harvard Journal of Law & Public Policy en de Harvard Law Review. Vervolgens ging hij als advocaat aan de slag bij Williams & Connolly. Zijn interesse in komma’s komt dus niet uit de lucht vallen. Maar of Pompeo ook zijn baas kan overtuigen van het belang van grammaticale regels is nog eventjes de vraag…

Nog niet genoeg over komma’s? Doe de Engelse Comma Quiz. Hier te vinden. Veel plezier!!

What’s in a language? (34)

Even iets heel anders, deze week. Een verzuchting. Kan het namelijk eens een keertje ophouden met die Britse “beleefdheid” en, nu we toch aan het verzuchten zijn, met die Nederlandse “directheid”?

Niet alleen blijf je maar lezen over zgn. “cultuurverschillen” over en weer, maar nog veel erger is dat zowel de Britten als de Nederlanders heel erg hun best doen om die bijna mythische verschillen tussen beide “culturen” in stand te houden. Wee je gebeente als je als Brit niet beleefd bent: de speaker (voorzitter, zo u wilt), John Bercow, riep deze week
tijdens weer eens zo’n Brexit-debatje het Lagerhuis tot orde dat er ‘bezoekers uit het buitenland’ (oei!!) op de tribune zaten, en of de geachte afgevaardigden daarom een beetje hun best wilden doen zich te gedragen en konden ophouden met dat geschreeuw naar de prime minister.

En wee je gebeente als je als Nederlander nu eens niet “direct” bent en met enige omhaal van woorden voorzichtig bent om te zeggen wat jij ervan vindt. Dat is wel erg “niet-Nederlands”, want “wij zeggen wat we doen en doen wat wij zeggen” (of andersom, weet ik veel). Landverraders, als we dat niet doen! (of zeggen…).

Tientallen verklaringen worden er afgegeven waarom Engelsen zo beleefd zijn en waarom Nederlanders zo direct. Of (afhankelijk van het standpunt van de spreker) waarom
Engelsen zo aalglad zijn en nooit zeggen waar het op staat, of Nederlands zo bot en
onbeleefd. Want daar komen die “cultuurverschillen” vaak op neer: frustratie en onbegrip. En jezelf op een hoger niveau plaatsen. En daarbij ook nog eens trots zijn op die eventuele negativiteiten (resp. bot en onbeleefd versus indirect en ridicuul vormelijk). Geuzenacties.

Haal ze allemaal maar van stal: “Directheid is een hogere vorm van democratie”, “Nederlanders hadden geleerd om hun eigen boontjes te doppen, deels kwam dat voort uit de strijd tegen het water”, “het Protestantisme heeft de ideologie van gelijkheid”,
“Nederlanders hoefden nooit bang te zijn voor machthebbers, dus konden ze zeggen wat ze wilden”, etc. etc. “Beleefdheid is een hogere vorm van samenleven”, “Indirectheid omzeilt (in eerste instantie) het Britse klassensysteem”, “Indirectheid en beleefde
omgangsvormen zorgen voor een meer conflictloze samenleving”, etc. etc. Ik weet zeker dat u binnen 10 minuten op nog meer van die verklaringen kan komen (voor de
fantasielozen: lees nog even dit artikel uit Trouw).

Versimpel het eens. Taal? Het Engels kent bijvoorbeeld geen “u” en “jij”, het is altijd: you. Maar alle talen en culturen hebben een manier om “standsverschillen”, dan wel vormen van respect, achting enz. uit te drukken. Als je geen u/jij-verschil hebt, moet dat dan wel op een andere manier. En dus wordt het (enigszins gechargeerd): Could you possibly be so kind as to spare a moment of your time to open that window, please? ipv. “Kunt u dat raam even opendoen?”. Waarbij dat “even” overigens al weer een erg ‘beleefd’ woordje is, waar niet echt een Engelse vertaling voor is. What do you want to drink?, uitgesproken door een
Nederlander,  schijnt vaak een superonbeleefde bottleneck te zijn voor een native speaker Engels. Terwijl dat toch gewoon de letterlijke vertaling is van “Wat wilt u drinken?”. Alleen, het is een vertaling zonder kennis van Engelstalige omgangsvormen. En jammer… die “u” verlies je dan inderdaad in het Engels.

Ik wil maar zeggen: Engelstaligen vinden Nederlanders voornamelijk bot en onbeleefd als die Nederlanders Engels proberen te spreken. Nederlanders vinden Engelsen voornamelijk indirect en onbetrouwbaar als ze Engels spreken.

Hoewel uiterst vermakelijk, zou ik ze met een Grote Korrel Zout/a Large Grain of Salt
nemen: die uitlegtabel uit The Telegraph van even geleden van wat Engelstaligen zeggen en bedoelen en wat niet-Engelstaligen denken dat ze bedoelen  of de “nuance-quiz” over Engelstalige omgangsvormen.

Om Bill Clinton te parafraseren: It’s the language, stupid!. Goed…, uitverzucht nu.

Clarity (23)

We kunnen nu wel met z’n allen doen alsof Engels dé taal is waarin internationale
contracten en overeenkomsten worden opgesteld (en vervolgens: getekend), de
werkelijkheid is toch een beetje weerbarstiger. Volgens Werner Melis , het hoofd van de Oostenrijkse tak van het International Court of Arbitration: As an administrator of
international arbitrations, I am always surprised to see how many arbitration clauses are pathological, to an extent that there is a great risk that a court might consider them invalid. In my experience, almost 50 per cent of the clauses submitted before our Centre are to a
certain degree defective
(hier te lezen). Een groot gedeelte van die almost 50 per cent ligt,
zijns inziens, aan het Engels (of, gezien Frans de andere officiële taal van van het ICA is, het Frans, maar… enz.).

De bedoeling van het International Court of Arbitration is natuurlijk om geschillen bij te leggen, niet om nieuwe geschillen na een uitspraak te laten ontstaan. Als voorbeeld kan ik hier geven dat het ICC Hof voor Arbitrage (zoals het International Court of Arbitration in Nederland heet) in 1990 in een uitspraak schreef: The Board of Arbitration shall take as base the provisions of this Contract and Turkish Laws in force (zoals was afgesproken tussen een Fins en een Turks bedrijf). Alleen kwamen de Finnen er pas na de uitspraak achter dat de Turkish Laws (meervoud) uitgelegd waren als zijnde betrekking hebbend op zowel
materieel recht alsmede procesrecht. En dat was nou juist niet weer de bedoeling, met een nieuw (maar nu “echt”) proces als gevolg.

Het staat de partijen in internationale arbitratie vrij om een taal te kiezen (en de gekozen taal heeft dan natuurlijk ook invloed op de gekozen rechters, het gekozen (lands)recht etc.), maar Engels voert natuurlijk de boventoon.  Het Hof van Arbitrage staat onder leiding van het ICC, de International Chamber of Commerce. Het ICC heeft meer dan 6 miljoen leden in meer dan 100 landen. En hoewel de meeste van die landen een vertaling van de regels hebben op hun website (bijv. hier voor de Nederlandse) blijft het bij een vertaling. Gezaghebbend (dwz. wettelijk-bindend) in internationale arbitratie blijft alléén de Engelse versie (en, vooruit dan maar: de Franse, dus).

Dat is misschien niet zo moeilijk in “alledaags” Engels (hoewel Finnen en Turken daar wellicht anders over denken) maar, vooral gezien de financiële belangen en consequenties, kan dat voor “juridisch” Engels verstrekkende gevolgen hebben. Vertalers worden daarom altijd aangeraden om juridische terminologie (de zgn. Terms of Art) zo neutraal mogelijk te vertalen met altijd de juridische concepten van de brontaal (= de te vertalen taal) in gedachten. Als dat niet mogelijk is, dan het originele woord in de brontaal tussen haakjes te laten staan.

Een stuk ingewikkelder nog, ligt het bij woorden die, binnen één en dezelfde taal (Engels, voor het gemak) in een “juridische context” een andere betekenis hebben dan in een “alledaagse context”. Het Engelse woord shall is hier weer een goed voorbeeld. Voor
moedertaal Engelssprekenden met een juridische achtergrond is shall niet ambigu; het betekent een bindende verplichting (an obligation). Voor moedertaal Engelssprekenden  zónder juridische achtergrond echter, is shall een toekomende tijd. Volgens common law-regels spreekt een wet, een contract, een overeenkomst etc. alléén in de tegenwoordige tijd. Verleden en toekomende tijden kunnen in principe niet worden gebruikt. Heel anders dus dan civil law-gewoontes. Het Spaans heeft hier een mooie oplossing voor: de futuro legislativo, maar andere talen helaas weer niet.

Dit alles om te laten zien het ene woord of het ene ‘concept’ niet zo maar één-op-één naar een andere taal valt om te zetten. Een, in ongetwijfeld alle onschuld, opgeschreven meervoudsvorm (law tegenover lawS) kán een heel andere betekenis hebben; shall kán (zelfs binnen één en dezelfde taal) een andere betekenis hebben; in sommige talen bestaat er een groot verschil tussen mannelijke en vrouwelijke woorden; in weer andere talen en zo zijn er nog tientallen andere voorbeelden te geven.

“Lees maar, er staat niet wat er staat”, schreef de dichter Martinus Nijhoff in 1934.

What’s in a language? (33)

Eén van de belangrijkste dingen bij het schrijven is proeflezen. Jammer alleen dat het tegelijkertijd ook één van de vervelendste dingen is. Op het moment dat u (al dan niet met pijn en moeite) klaar bent met schrijven, wordt u gedwongen het hele ding nog eens te lezen… Dit is vervelend in het Nederlands, maar misschien nog wel vervelender in het
Engels; bepaalde zinnen of werkwoord vervoegingen of wat dan ook waar u tóch al over twijfelde, worden in uw hersenpan alleen maar twijfelachtiger. Het natuurlijke gevoel dat u heeft bij het schrijven van Nederlandse stukken, ontbreekt als u zich in het Engels moet
uitdrukken.

Toch zijn er bepaalde punten waar u tijdens het proeflezen redelijk eenvoudig op kunt
letten. Neem nu eens de volgende drie punten waarop u kunt letten als u de eerstvolgende keer een Engelstalige tekst (of dit nu een e-mail is of een Memorandum of Advice)
proefleest. Na een paar keer een tekst alleen op deze drie punten te hebben proefgelezen, zult u merken dat u deze dingen de volgende keer bijna automatisch goed gaat doen.

1. Of
Laat een intern alarmbelletje afgaan als u het woordje of tegenkomt bij het proeflezen. Erg vaak kan dit vervangen door een ‘s. Het maakt een zin korter, makkelijker leesbaar en het komt niet zo snel over als een zin die is geschreven door een niet-Engelstalige. Dus in plaats van We have terminated the contract of Mr Peek, kunt u beter schrijven: We have
terminated Mr Peek’s contract.
In plaats van: We would like to draw your attention to the final paragraph of the letter of our client schrijf: […] to the final paragraph of our client’s letter. In plaats van You can file for bankruptcy of your debtor schrijf:  You can file for your debtor’s bankruptcy (nóg beter zou overigens zijn: You can petition a court to declare a debtor
bankrupt
…). Ook kunt u vaak beter most schrijven in plaats van: the majority of en several in plaats van: a number of. Lees hier verder.

2. Have
Laat hetzelfde belletje rinkelen als u ergens have/has gebruikt als hulpwerkwoord. En al helemaal als u in dezelfde zin een exacte tijdsaanduiding gebruikt. Ik weet wel dat het
Nederlands het niet zo nauw neemt als u schrijft: “In 2017 hebben wij het contract met de heer Peek beëindigd”, of “In 2017 beëindigden wij het contract met de heer Peek”, maar het Engels heeft minder scrupules: als er een precieze tijdsaanduiding wordt gegeven, gebruikt het Engels altijd de Past Simple, ofwel: We terminated Mr Peek’s contract in 2017, en dus nooit: We have terminated Mr Peek’s contract in 2017. U zou natuurlijk op nog veel meer
andere dingen kunnen letten als u have als hulpwerkwoord gebruikt, maar laten we rustig beginnen: tijdsaanduiding = gebruik Past Simple. In 2012, Dutch statutory law governing the (incorporation of the) B.V. has changed significantly is simpelweg: In 2012, [….] changed
significantly,
zonder has. (Waarbij aangetekend dient te worden dat de woordvolgorde Dutch statutory law governing the (incorporation of the) B.V. changed significantly in 2012 waarschijnlijk nog beter is, maar daarover een volgende keer).

3. There is…/ there are…
Maak van het alarmbelletje een luchtalarmsirene als u in uw tekst zinnen heeft laten
beginnen met There is of There are. Dit mag acceptabel zijn op vrijdagavonden als u tijdens een borrel een grappig verhaal vertelt, op papier maakt dit zinnen onduidelijk (in
betekenis, in woordvolgorde, in begrip bij lezers, waar dan ook). Als u geschreven heeft: There are three ways we can think of this, of iets dergelijks) maak daar dan gewoon van: We can think of this in three ways. Lees hier verder waarom en hoe. Overigens geldt dit, in iets minder serieuze mate, ook voor het Nederlands…

Ik wil hier best nog wel eens een keertje de wijd open deur van “Gebruik uw Spellchecker” nog wat wijder opentrappen (nog steeds spectaculair veel mensen verzuimen die spelcheck te gebruiken…). En op de ietsjes minder wijd open deur wijzen dat er een Amerikaans-Engelse en een Brits-Engelse spellchecker bestaat, maar we hopen dat u de komende maand op deze drie puntjes gaat letten. Over een maand of wat kom ik met nog eens drie van die puntjes. Beetje bij beetje, stukje voor stukje…

PS:
Ik proeflees deze blogs zelf ongeveer 2 of 3 keer, en nog steeds blijven er soms foutjes staan. Als u die ziet, laat me dat per ommegaande weten, alstublieft!