Plain English (4)

Een gedachtenexperimentje: stel dat we Esperanto (of Volapük, of Ido, of Spokil, of welke andere artificiële taal dan ook….) gebruiken om wetten, contracten, vonnissen en verdere juridische teksten in te schrijven.  Zou dat helpen om ambiguïteit, wolligheid, ambtelijk gestamel en multi-interpretabel juridisch gewauwel uit de wereld te helpen? Zou dat ook gelijk de Plain English movement overbodig maken? Ja en ja, zouden de antwoorden zijn, maar helaas… het kán niet. (Voor meer posts over Plain English: zie hiernaast onder “Thema’s”).

Kunsttalen zoals de bovengenoemde, stellen zich ten doel de communicatie tussen volken te bevorderen door een “cultureel niet-beladen” taal te creëeren. Op zich natuurlijk een nobel streven, maar juist die “cultuur” ligt aan de basis van alles wat met rechtspraak te maken heeft.

En misschien is de link tussen cultuur – taal – wetgeving in het Engels wel sterker dan in het Nederlands. Normaalgesproken zouden we daar onze schouders over ophalen en denken “wat heeft dat met ons te maken?”, maar Engels is nu eenmaal hét internationale communicatiemiddel waarin een groot deel van juridische haarkloverijen zich afspeelt… En Engels is allesbehalve een kunsttaal….

Al een aantal keren hebben we in deze blog gefulmineerd tegen legalese, officialese, federalese,insuranceese en andere vormen van “overbodig ingewikkeld juridisch taalgebruik”, maar misschien wordt dit in de hand gewerkt door het rechtssysteem zélf, en dan het Engelse rechtssysteem in het bijzonder.  Zoals bekend hanteert het Verenigd Koninkrijk en (sommige van) zijn vroegere kolonies namelijk het Common Law, een systeem van wet- en rechtsvorming op basis van gewoonterecht. Het ontstaat uit wat men gebruikelijk acht en wat de rechtspraak aan uitspraken (en dus: wetvorming) oplevert. In veel gevallen ligt er geen (door een volksvertegenwoordiging) gepasseerde en geschreven wetgeving aan ten grondslag.

De door de eeuwen heen gebruikte taal veranderen (of ‘vereenvoudigen’, zoals de Plain English movement voorstaat) is een tamelijk drastische stap. En al helemaal in een Common Law-systeem waar de link tussen cultuur-taal-wetgeving zoveel sterker is. Zo’n stap zou eeuwen van rechtspraak terzijde kunnen schuiven en zou gloednieuwe precedenten kunnen scheppen die een stortvloed van nieuwe rechtszaken zou opleveren. Dit zou, vooral in een Common Law-systeem, zó lang duren dat tegen de tijd dat dit proces is afgerond, de gebruikte taal door de meeste Engelssprekenden alweer als archaïsch beschouwd zou worden…

Juridisch taalgebruik heeft een andere bedoeling dan zelfs formeel taalgebruik; iedere mogelijke ambiguïteit zou tot problemen kúnnen leiden, zélfs als de betekenis van een zin of een woord volledig duidelijk is! Vandaar ook al die (in de ogen van veel niet-juridisch onderlegden) overbodigheden en dubbelheden… Vandaar ook dat het veel langzamer verandert dan ‘normaal’ of zelfs ‘formeel’ taalgebruik. Juristen weten wat bepaalde archaïsmes en verouderde zegswijzes betekenen, en welke gevolgen eventuele veranderingen met zich mee zouden kunnen voeren. Vandaar ook dat zij nieuwe, andere, meer moderne, uitdrukkingen helemaal opnieuw zouden moeten definiëren en af zouden moeten bakenen. In een Common Law-systeem, (gewoonte recht-systeem), met andere woorden: in het ENGELS, is dat hoogstwaarschijnlijk nog een graad of wat lastiger dan in een Civil Law-systeem.

Is Legal English dan gevangen in zijn eigen net? En zullen veranderingen slechts mondjesmaat binnensijpelen? Integendeel, hoe nauwer het net wordt aangetrokken, des te meer zullen de visjes spartelen!  Niet voor niets maakt  de Plain English-beweging in Engelstalige landen een hoop meer lawaai (met daaruit voortvloeiende veranderingen!) dan soortgelijke bewegingen in andere landen (veelzeggend genoeg: landen met een Civil Law-systeem…!), waar de discussie vaak verzandt in geringschattend Jip-en- Janneke terminologie. 

Een slecht (of in ieder geval: onmogelijk) idee dus als internationaal opererende juristen hun toevlucht gaan zoeken tot pseudo-oplossingen als Esperanto (Volapük, Ido, etc.). Maar hoe meer de samenleving vraagt om meer transparante juridische teksten,  des te sneller zullen door de Plain English-beweging voorgestelde veranderingen worden overgenomen. En Nederlandstalige juristen kunnen dan niet achterblijven!!! ĝis la proksima tempo!