In een rechtbank in New York werden in 2006 door twee verzekeringsbedrijven de degens gekruist over de woorden that en which in een contract. Precies de woorden waar Nederlandse juristen vaak veel  moeite mee hebben als ze in het Engels schrijven. Ook al omdat het Nederlandse “dat” en “welke” hier in de weg zouden kunnen zitten en er dus (opnieuw) sprake kan zijn van zgn. taalinterferentie (ook wel:  False Friend, zie bijvoorbeeld hereby zoals besproken in Clarity 17….).

Het is eigenlijk heel simpel:

That gebruik je in een beperkende bijzin (restrictive clause) als de informatie noodzakelijk is om de genoemde persoon of zaak te kunnen identificeren. Deze informatie kan dus niet weggelaten worden. That wordt ook niet voorafgegaan door een komma.

Which gebruik je in een uitbreidende bijzin (non-restrictive clause) als je extra informatie wil geven, informatie die in principe kan worden weggelaten. Which wordt altijd
voorafgegaan door een komma.

De zin This section 2.7 applies to all contracts other than contracts that are subject to section 2.4 zegt dat er weliswaar verschillende Sections zijn, maar dat het nu even over Section 2.7 gaat. De zin This section 2.7 applies to all contracts other than contracts, which are subject to section 2.4 zegt dat andere contracten onder Section 2.4 vallen.

Nederlanders kunnen that en which verwarren met “dat” en “welke”, en hebben eigenlijk alleen maar de komma om te laten zien of een zin restrictive of non-restrictive is: “Het
contract met X dat morgen in werking treedt, is fantastisch” (=er zijn verschillende
contracten met X, maar juist deze is fantastisch), of: “Het contract met X, dat morgen in werking treedt, is fantastisch” (= er is maar één contract met X, en dat treedt morgen
toevallig in werking). En laten we “welke” maar helemaal buiten beschouwing laten: niet alleen klinkt “welke” overdreven formeel, stijf en stroef, je kan het niet eens in het bovengegeven voorbeeld gebruiken omdat “welke” niet naar het-woorden, zoals het
contract, kan verwijzen…, dan verval je al weer snel in “hetwelk”, en dat klinkt nóg formeler en stroever).

Terug naar AIU Insurance v. Robert Plan Corp. Daar ging het om het al dan niet inclusief zijn van bepaalde informatie:
FN2. As I read paragraph 9, according to its plain meaning and following customary grammatical rules, clause A is the universe of property with which we are concerned. When we carve out from this universe a subset of property represented by clause B, the property left over is “the property of the COMPANY whether paid for by it or not” (clause D). The subset of property that we carved out, which is not “the property of the COMPANY,” is “the property of AGENT” (clause C). In other words, clause C the clause beginning with “which” modifies the property described in clause B. The property described in clause A, with the exception of the subset of property described in clause B, is owned by AIG.

Tóch concludeerde de rechtbank verrassend genoeg dat een comma+which in het contract in kwestie restrictive/beperkend was bedoeld en dat er dus eigenlijk that gebruikt had moeten worden. Ook gaf dat de rechtbank toe dat de “normale” gang van zaken was dat een comma+which alleen gebruikt moest worden om een non-restrictive/uitbreidende
bijzin in te luiden.

In zijn A Manuel of Style for Contract Drafting raadt Kenneth Adams daarom ook af om in contracten non-restrictive clauses te gebruiken (of anders liefst zo weinig mogelijk). Met
andere woorden: bedenkt u zich twee (of meer?) maal als u weer eens which schrijft in een Engelstalig contract. Het kan behoorlijk wat verwarring opleveren. (Al was het alleen maar omdat af en toe ook which -al dan niet opzettelijk- wordt gebruikt zonder dat die voorafgegaan wordt door een komma… en dan is de verwarring compleet!).

The first case was settled for $2,000, and the second piece of litigation was disposed of out of court for $3,000, while the price of the amicable accord reached in the third suit was $5,000. Een mooi staaltje van zgn. elegant variation.

Elegant variation is weer een van die taalsprookjes waar we het hier eerder over hebben gehad : een nepregel die zegt dat je moet voorkomen dat je binnen één zin hetzelfde
woord twee maal gebruikt en dat je daar dan maar liever een synoniem voor moet
gebruiken: case-piece of litigation-suit  en dus ook: settled-disposed of out of court-reached an accord. Met name krantenartikelen lijden aan die elegant variation (de werkkamer van de minister-president, het torentje van Rutte, Den Haag, enz.) en wordt daarom vaak als Journalese aangeduid. Maar in het Legalese komt het ook erg vaak voor.

Elegant variation is een afleiding, een afleiding van wát u zegt naar hoé u het zegt. Een lezer van een juridisch document (en vergeet niet dat de meeste lezers zo’n document moéten lezen, en niet dat ze het wíllen lezen…) zal zich afvragen wat, in het voorbeeld
hierboven, het verschil is tussen een case, een piece of litigation, en een suit  Sterker nog, voorál lezers van juridische documenten nemen aan dat andere woorden ook een andere betekenis hebben. Zelf zien wij vaak dat de woorden must en have to in dezelfde alinea voorkomen. Lezers denken dat dit dan een andere juridische betekenis heeft. Verwarring. Probeer dit dus zo veel mogelijk te vermijden!

Elegant variation brengt ons wél op een interessant intercultureel probleempje; de eerste die de term elegant variation gebruikte was de Engelse lexicograaf/taalkundige Henry
Watson Fowler, vooral bekend van zijn  A Dictionary of Modern English Usage, een stijlgids uit 1926 die de Engelsen nog steeds op grote waarde schatte en zijn, minder woordenboekachtige, The King’s English uit 1906. In hoofdstuk 3 van dat laatste boek (hier voor de liefhebbers online te lezen) maakt hij korte metten met de, in zijn ogen vooral Franse, gewoonte zo veel mogelijk synoniemen, metaforen en omschrijvingen te gebruiken om maar niet hetzelfde woord in één zin te gebruiken. Met de grootst mogelijke Britse ironie omschrijft hij deze ‘verderfelijke gewoonte’ als Elegant Variation. (NB. in Fowlers tijd had het woord elegant veel meer een negatieve connotatie dan nu, iets van “verwijfde
oververfijning”. In zijn Oxford Dictionary of American Usage and Style  uit 2000 herdoopt Bryan Garner deze term dan ook zonder enig scrupules in: inelegant variation).

Elegant variation is inderdaad een typisch ‘Franse gewoonte’, zo is door Clyde Thogmartin van de Universiteit van Iowa onomstotelijk vastgesteld. Franse schrijvers (of in ieder geval: de Franse pers), zo stelt Thogmartin vast, laten zich juist voorstaan op het gebruik van
synoniemen, metaforen en omschrijvingen. Fransen zien het als teken eruditie en belezenheid. Enigszins cryptisch wordt het Frans (dan wel: de Franse pers) dan wel, want het vereist van lezers wel erg veel voorkennis van Franse toestanden (vgl. een woord als ‘torentjesoverleg’ dat voor een niet-Nederlander ook lastig te begrijpen moet zijn). Hoe dan dit Frans in het Engels te vertalen, is een heet hangijzer. Als je het “direct” vertaalt naar het
Engels, zal je van elegant variation worden beschuldigd; en als je dat niet doet, zal je de oorspronkelijke, Franse, schrijver tegen je in het harnas jagen.

Wanneer je, als niet-Brit, Engels gebruikt als communicatiemiddel, zal je nationale/
culturele identiteit altijd op de een of andere manier door je Engels heen schijnen. Dit geldt voor Fransen, voor Nederlanders, maar ook voor Amerikanen, Australiërs en anderen die Engels wél als moedertaal hebben. Dit mag op het eerste gezicht duiden op wat
onschuldige verschilletjes in ‘stijl’ of ‘toon’, maar het kan ook verder gaan. Twee weken geleden hadden we het hier over Engelse woord hereby (hier nog eens te lezen). In zijn (hier gratis te downloaden)  online Contract Drafting Manual  legt Willem Wiggers van
WeAgree nog eens uit dat hereby in verschillende Europese landen een verschillende
juridische betekenis kan hebben. Diepe zucht…

Om dan maar met Henry Watson Fowler te eindigen: Display of superior knowledge is as great a vulgarity as display of superior wealth—greater indeed, inasmuch as knowledge should tend more definitely than wealth towards discretion and good manners.

We voeren nu al een tijdje een beetje een kruistocht tegen het woord hereby, en in het
verlengde daarvan woorden als herein, herewith, hereunder etc. Dat kruistochtje voeren we niet alleen (gelukkig maar!); alle, maar dan ook alle, experts op het gebied van Legal
Writing of Contract Drafting zijn ons al voorgegaan in de strijd. David Mellinkhof (“the law thrives on gobbledygook”), Brian Garner, Richard Wydick (“Lawyerisms like aforementioned, whereas, herein and hereinafter give writing a legal smell, but they carry little or no legal substance”), Peter Tiersma, Ken Adams, noem ze maar op.

Waar komen die woorden vandaan, wat is er tegen en waarom gebruiken vooral
Nederlandse advocaten ze zo vaak als ze in het Engels schrijven?

Een algemeen aanvaard uitgangspunt is dat deze woorden stammen uit het Middelengels (zo’n beetje tussen 1100 en 1500 AD). Dat was de tijd dat geletterden experimenteerden met de taal, waarin veel nieuwe woorden werden verzonnen om langzaam maar zeker
afstand te doen van het Frans, en (niet onbelangrijk!) advocaten per geschreven woord werden afgerekend. Hoe lucratief was het dan niet om zo vaak mogelijk nietstoevoegende woorden als aforementioned, hereby, wherein etc. tot te voegen? Het probleem echter in met name common law-rechtssystemen was/is dat eenmaal gedane rechterlijke uitspraken óók voor toekomstige rechtsspraak vastlagen en dat dus iedereen (tot op de dag van
vandaag) begon te geloven dat dergelijke woorden een zekere juridische betekenis
hadden/hebben.

Niets is echter minder waar. Bovengenoemde experts wijzen er in hun standaardwerken (Plain English for Lawyers: Wydick; Legal Writing in Plain English: Garner; The Language of Law: Melinkhoff;  A Manual of Style for Contract Drafting: Adams; Tiersma: Language and Law) allemaal op dat deze woorden juist uiterst ambigu zijn en dat al talloze rechtszaken zijn gevoerd over de in- of juist exclusiviteit van bijv. hereby: “hereby what”, is dan de vraag? “Lawyers want to know first of all whether hereby means only by-means-of-this-writing, or right-now-by-means-of-this-writing. And whichever choice is made, the answer still leaves in doubt whether this-writing refers to the entire document or to only a part of it”.

Of om een ander voorbeeld te geven: herein: “Litigated for years, herein has still not settled down to any fixed meaning. It means in-this well enough, but in -this-what? This sentence, this paragraph, this contract, this statute? The exact point of reference remains obscure, and depends completely on context, which is another way of saying that your writing is going to be interpreted…..The antique flavour of herein gives the illusion of a precision whose
substance is better obtained by ordinary English “in this paragraph”, “in this statute”, “in this contract”. (beide citaten van Mellinkhof)

Behalve hardleerse en ouderwetse Engelssprekende advocaten maken vooral
Nederlanders zich vaak schuldig aan het overmatige gebruik van (met name) hereby. Dit heeft in de eerste plaats te maken met de bijzondere positie die het woord “er” inneemt in het modern Nederlands; “er” is veel meer dan in het Engels, óók plaatsbepaling (en hier/daar in combinaties met een voorzetsel -hiermee/daarop etc.- een nóg preciezere plaatsbepaling is van “er”). Dit kon in het Middelengels ook, maar is in het moderne Engels bijna verdwenen. Dit is overigens precies de reden waarom u zo veel mogelijk het Engelse “There is…” of “There are…” moet vermijden zoals wij Clarity 13 al schreven.

In de tweede plaats heeft het te maken met “moedertaal-interferentie”. By in het Engels is veel vaker het Nederlandse “door” (he was bitten by a dog – hij werd door een hond
gebeten) dan het door Nederlanders bedoelde “bij” (“Hierbij stuur ik u ….”). En ik ben
derhalve bang dat (door ons vaak gespotte) Hereby I send you the document veel meer gelezen moet worden als “Door middel van deze mail stuur ik u het document” dan
“Hierbij (bij deze mail dus) stuur ik u ook het document”. (Nog even afgezien van het feit dat het I am sending moet zijn ipv. I send).

En in de derde plaats biedt hereby in het zinnetje Hereby I am sending you… Nederlandse
schrijvers van het Engels een uitmuntende mogelijkheid een zin niét te beginnen met I. Volkomen overbodig verder, want er is geen enkele reden om dat niet te doen (lees nog eens What’s in a language-25)

Met andere woorden: begin eens in uw e-mailberichten I am sending you document….ipv. Hereby I send you te schrijven. (Een goed begin is immers het halve werk). En denk daarna nog eens na over iedere keer dat u here- en where- combinaties gebruikt in uw contracten, Letters of Recommendation, Letters of Advice en wat u al niet meer schrijft.