Mike Pompeo. IJzervreter. West Point. Captain in het 4^th Infantry Division. Oud-directeur van de CIA en tegenwoordig minister van Buitenlandse Zaken onder Trump. Kortom, een man die in staat moet worden geacht eigenhandig Vrede op Aarde te brengen. En volgens hem kan dat niet anders dan met een juist gebruik van komma’s: The Secretary has
underscored the need for appropriate use of comma’s in his paper (both their inclusion and omission), mailde hij in de afgelopen weken.

Comma Mike, zoals hij nu af en toe in wandelgangen wordt genoemd, is een aanhanger van de Chicago Manual of Style, (of: CMOS) die stelt dat effective use of the comma involves good judgment, with the goal being ease of reading.

Natuurlijk pikten “de media” dit direct op en werden Pompeo’s oekazes hier en daar belachelijk gemaakt. Zie bijv. dit nieuwsbericht van Usual Suspect Numero Uno, CNN.  Maar Mike heeft natuurlijk wel een beetje gelijk. Zoals we al eerder in deze blog hebben gezien, kan een komma soms miljoenen dollars schelen.  Of anders kán een komma levens redden of juist kosten.

Daarbij vergeleken is het foutieve gebruik van de komma in bijv. The administration is
committed to achieving a lasting and comprehensive peace agreement, and remains
optimistic that progress can be made(want het Subject in beide zinnen is hetzelfde, namelijk: The administration. Zo niet: gebruik een komma vóór woordjes als and, but enz,) klein bier. De CMOS zegt: When independent clauses are joined by and, but, or, so, yet, or any other coordinating conjunction, a comma usually precedes the conjunction.

De miljoenen kostende en levensbedreigende Oxford comma is een andere zaak. Volgens berichten van het State Departement is het al dan niet juist gebruiken van die Oxford comma een jaarlijks terugkerende traditie tijdens functioneringsgesprekken. Volgens diezelfde bronnen “wint” dan meestal de Oxford comma.

Echter, de CMOS is maar één stijlgids (hoewel tamelijk gezaghebbend, natuurlijk). De
uitstekende Penguingids How to Punctate is een andere. In de leestekenspikorde staat de komma met een straatlengte voor: maar liefst 54 blz. wijdt How to Punctuate aan de komma. Vergelijk de 15 pagina’s over de punt (.) en de 16 bladzijden over de dubbele punt (:). Waar het eigenlijk op neer komt, is het volgende (volgens How to Punctuate dan): In some cases do this, but in others do that, it’s all a matter of editorial judgement. Zelfs het CMOS is het daar eigenlijk mee eens: zet een komma wanneer je wilt dat de lezer een
rustpunt in de zin verwacht. Zo simpel is het eigenlijk. (NB. Het CMOS zegt zélf dat If the clauses are very short and closely connected, the comma may be omitted unless the clauses are part of a series. De vraag rijst dan weer onmiddellijk wat very short is… en zo kunnen we weer van voren af aan beginnen).

Eigenlijk een beetje zoals in het Nederlands, dus. Met één belangrijke uitzondering: als je in het Engels een zin NIET laat beginnen met het grammaticale onderwerp (Subject), zet dan ALTIJD een komma vóór het onderwerp (bijv. Yesterday, I bought a new television). Dit
omdat iedere afwijking van de “normale” zinsopbouw (I bought a new television yesterday: SVOMPT: Subject-Verb-Object-Manner-Place-Time, lees bijv, hier) Engelstalige lezers een beetje in verwarring brengt, en dus een fractie van een seconde nodig hebben om “even tot rust te komen om te zien hoe alles in elkaar zit”. Vandaar die komma.

Het Nederlands kent dat niet. Als je een zin NIET met het Subject laat beginnen, krijg je in het Nederlands gewoon inversie (het omdraaien van Onderwerp en Werkwoord: Ik kocht gisteren een televisie – Gisteren kocht ik een televisie). En dat is voor lezers van het Nederlands een goed genoeg teken voor een “ongewone” rest van de zin. Vandaar géén komma.

Na z’n carrière in het leger, overigens, ging Pompeo in 1994 rechten studeren. Hij was
tijdens zijn studie één van de redacteuren van de Harvard Journal of Law & Public Policy en de Harvard Law Review. Vervolgens ging hij als advocaat aan de slag bij Williams & Connolly. Zijn interesse in komma’s komt dus niet uit de lucht vallen. Maar of Pompeo ook zijn baas kan overtuigen van het belang van grammaticale regels is nog eventjes de vraag…

Nog niet genoeg over komma’s? Doe de Engelse Comma Quiz. Hier te vinden. Veel plezier!!

We kunnen nu wel met z’n allen doen alsof Engels dé taal is waarin internationale
contracten en overeenkomsten worden opgesteld (en vervolgens: getekend), de
werkelijkheid is toch een beetje weerbarstiger. Volgens Werner Melis , het hoofd van de Oostenrijkse tak van het International Court of Arbitration: As an administrator of
international arbitrations, I am always surprised to see how many arbitration clauses are pathological, to an extent that there is a great risk that a court might consider them invalid. In my experience, almost 50 per cent of the clauses submitted before our Centre are to a
certain degree defective (hier te lezen). Een groot gedeelte van die almost 50 per cent ligt,
zijns inziens, aan het Engels (of, gezien Frans de andere officiële taal van van het ICA is, het Frans, maar… enz.).

De bedoeling van het International Court of Arbitration is natuurlijk om geschillen bij te leggen, niet om nieuwe geschillen na een uitspraak te laten ontstaan. Als voorbeeld kan ik hier geven dat het ICC Hof voor Arbitrage (zoals het International Court of Arbitration in Nederland heet) in 1990 in een uitspraak schreef: The Board of Arbitration shall take as base the provisions of this Contract and Turkish Laws in force (zoals was afgesproken tussen een Fins en een Turks bedrijf). Alleen kwamen de Finnen er pas na de uitspraak achter dat de Turkish Laws (meervoud) uitgelegd waren als zijnde betrekking hebbend op zowel
materieel recht alsmede procesrecht. En dat was nou juist niet weer de bedoeling, met een nieuw (maar nu “echt”) proces als gevolg.

Het staat de partijen in internationale arbitratie vrij om een taal te kiezen (en de gekozen taal heeft dan natuurlijk ook invloed op de gekozen rechters, het gekozen (lands)recht etc.), maar Engels voert natuurlijk de boventoon.  Het Hof van Arbitrage staat onder leiding van het ICC, de International Chamber of Commerce. Het ICC heeft meer dan 6 miljoen leden in meer dan 100 landen. En hoewel de meeste van die landen een vertaling van de regels hebben op hun website (bijv. hier voor de Nederlandse) blijft het bij een vertaling. Gezaghebbend (dwz. wettelijk-bindend) in internationale arbitratie blijft alléén de Engelse versie (en, vooruit dan maar: de Franse, dus).

Dat is misschien niet zo moeilijk in “alledaags” Engels (hoewel Finnen en Turken daar wellicht anders over denken) maar, vooral gezien de financiële belangen en consequenties, kan dat voor “juridisch” Engels verstrekkende gevolgen hebben. Vertalers worden daarom altijd aangeraden om juridische terminologie (de zgn. Terms of Art) zo neutraal mogelijk te vertalen met altijd de juridische concepten van de brontaal (= de te vertalen taal) in gedachten. Als dat niet mogelijk is, dan het originele woord in de brontaal tussen haakjes te laten staan.

Een stuk ingewikkelder nog, ligt het bij woorden die, binnen één en dezelfde taal (Engels, voor het gemak) in een “juridische context” een andere betekenis hebben dan in een “alledaagse context”. Het Engelse woord shall is hier weer een goed voorbeeld. Voor
moedertaal Engelssprekenden met een juridische achtergrond is shall niet ambigu; het betekent een bindende verplichting (an obligation). Voor moedertaal Engelssprekenden  zónder juridische achtergrond echter, is shall een toekomende tijd. Volgens common law-regels spreekt een wet, een contract, een overeenkomst etc. alléén in de tegenwoordige tijd. Verleden en toekomende tijden kunnen in principe niet worden gebruikt. Heel anders dus dan civil law-gewoontes. Het Spaans heeft hier een mooie oplossing voor: de futuro legislativo, maar andere talen helaas weer niet.

Dit alles om te laten zien het ene woord of het ene ‘concept’ niet zo maar één-op-één naar een andere taal valt om te zetten. Een, in ongetwijfeld alle onschuld, opgeschreven meervoudsvorm (law tegenover lawS) kán een heel andere betekenis hebben; shall kán (zelfs binnen één en dezelfde taal) een andere betekenis hebben; in sommige talen bestaat er een groot verschil tussen mannelijke en vrouwelijke woorden; in weer andere talen en zo zijn er nog tientallen andere voorbeelden te geven.

“Lees maar, er staat niet wat er staat”, schreef de dichter Martinus Nijhoff in 1934.

Zo maar vier willekeurige zinnen uit Voorbereidende Schrijftaken (pre-Course Tasks) die Nederlandse juristen recentelijk schreven als voorbereiding op een training Legal English Writing Skills:

• Since 2009 I am working as a lawyer at (…) Advocaten en Notarissen.
• Since this was over ten years ago, I can’t remember what the exact contents were.
• Since I was ill at that time, I did not put much effort into…
• An earlier termination of the purchase relationship between X and Y will lead to X’s
  bankruptcy since X will no longer have a sufficient source of income.

Nederlanders hebben een vreemde voorkeur voor het Engels woordje since. Geen idee waarom. Of liever gezegd: ik héb wel een idee, en dat idee is dat Nederlanders dat since wel “lekker Engels” vinden klinken. En dat klopt ook wel want technisch-grammaticaal is het gebruik van het woordje since in alle bovenstaande zinnen goed.

Nou ja, goed? Met de aantekening dat dan weer de werkwoordsvorm am working (ook al weer iets dat “lekker Engels” klinkt!) in het eerste zinnetje moet zijn: have been working of have worked, want daar gaat het over een actie uit het verleden die tot op het heden
voortduurt (de Present Perfect, zoals hier en hier besproken). Daarnaast valt er (in de voorbeeldzinnen 1, 2 en 3) in het licht van SVOMPT, ook wel wat te zeggen over de plaats van de bijzinnen/bijwoordelijke bepalingen. T staat voor Tijdsbepaling, en die komt het liefst aan het einde van de zin. En ja, dan moet je een zin beginnen met I/Ik, maar een verbod daarop is sowieso je reinste flauwekul (zie hier).

Since is een ambivalent woord en kan “sinds”, “sedert”, “vanaf het moment dat…”
betekenen, maar kan ook de betekenis hebben van “omdat”. Normaalgesproken zal een gemiddelde Engelstalige door de context waarin dat woord staat, geen enkele moeite hebben met de betekenis van dat woord, maar juist omdat er in de voorbeeldzinnen 2-4 sprake is van een tijdsbepaling (resp. over ten years ago, at that time en earlier), kan er even verwarring ontstaan. Heel even maar, maar genoeg om die zin nóg een keertje te lezen, en dat is natuurlijk niet de bedoeling.

Gebruik daarom liever gewoon because of as (of zelfs: for) als je een reden aan wil geven. Maar daarmee zijn we er nog niet helemaal… er schijnen namelijk subtiele verschillen te zijn tussen because en as. Behalve dat as een veel formelere vorm van because is,
geeft because volgens veel commentatoren (waaronder Bryan Garner in Garner’s Modern English Usage) namelijk een “meer causaal verband” aan als as: In the causal sense, “as” should generally be avoided because (not as!) it may be understood as having its more usual meaning “while,” especially when it is placed anywhere but at the beginning of the sentence.

En ook for in plaats van because (al meer dan 1.000 jaar in gebruik, dwz. veel langer dan
because) heeft zo z’n nadelen. Want dán kan je namelijk weer in de war komen met since. Since gebruik je namelijk als de starttijd is gegeven (four o’clock, last Wednesday, 2015, etc.) en for als een periode bekend is (ten minutes, three days, two years, etc). Klik hier voor een leuke oefening daarmee.

Advies? Since legt een causaal verband en kan je gebruiken als je wilt dat dat causale
verband niet ál te overduidelijk is. Om misverstanden te voorkomen, echter, niet gebruiken als je iets van een tijdsaanduiding geeft in je zin (zoals voorbeelden 2, 3 en 4 hierboven. As geeft in het algemeen geen problemen, maar komt erg formeel over. Als je twijfelt is
because altijd te gebruiken.

Altijd? Kenneth A. Adams schrijft in zijn hier al vaak geciteerde A Manual of Style for
Contract Drafting het volgende: Because contracts serve only to regulate conduct and state facts, drafters should be cautious about words associated primarily with expository ,
narrative and persuasive prose – words such as therefore, because and furthermore. So, whenever you use ‘because’ in a contract, consider being specific regarding the type of
causation required.

En zo is het altijd wel weer wat…

Common Law (in de meeste Engelstalige landen) en Civil Law (in de meeste andere landen) verschillen in twee belangrijke opzichten: ten eerste verkiest Civil Law “algemeenheid”,
terwijl Common Law zich veel meer richt op afzonderlijke gevallen (denk aan het belang van Case Law waarbij de jurisprudentie van groot belang is).

Ten tweede (en daar direct uit voortvloeiend) is het uitgangspunt van een juridisch
schrijver in de  Civil Law-traditie om zo goed en zo eenduidig mogelijk begrepen te worden door de bredere samenleving terwijl Common Law-schrijvers er voornamelijk op uit zijn om door andere juristen begrepen te worden.

Dat zegt tenminste Vitaj Bhatia, professor Toegepaste Taalkunde aan de Australische
Macquarie University. In zijn bijdrage aan het boek Legal Discourse across Cultures and Systems schrijft hij (o.m.) dat er zelfs binnen één en hetzelfde rechtssysteem verschillende
interpretaties zijn van bepaalde juridische concepten; zo verschilt de Australische
interpretatie van confidentiality nogal van de Amerikaanse. Dit om te benadrukken dat niet alleen de taal, of niet alleen het rechtssysteem van belang is, maar óók de culturele bodem waar woorden wortel in schieten. We komen hier later nog wel eens op terug.

We hebben in deze serie blogs keer op keer laten zien hoe lastig het kan zijn om Legal
English te schrijven: woorden betekenen soms iets anders in Legal English dan in
“normaal” Engels; de regels van de interpunctie (gebruik van komma’s!) kunnen een
andere interpretatie aan bijv. een contract geven; er is een grote voorkeur voor zgn.
archaïsmen omdat men denkt dat die een, door case law ingegeven, vaststaande juridische betekenis hebben; er wordt veel vaker dan in “normaal” Engels gebruik gemakt van de passieve vorm, etc. etc.

Over een ander aspect van Legal English hebben we het hier nog niet gehad, nl. de neiging van Engelstalige juristen om het grammaticale onderwerp van een zin vaak zo laat mogelijk te laten verschijnen. In de meeste (Westerse) talen begint de zin met het onderwerp (Subject) en wordt dan gevolgd door het werkwoord (Verb), het lijdend voorwerp (Subject) en dan de rest, (S-V-O-M-P-T, zie bijv. hier of hier). Zinnen hoéven niet per se met het Subject te beginnen (in het Nederlands krijg je dan inversie: het omdraaien van Subject en Verb, in het Engels een komma net vóór het Subject), maar voor het beste en snelste begrip van een zin is het zaak om dat Subject zo snel mogelijk te noemen.

Legal English wijkt daar significant van af. En het Engels heeft allerlei mogelijkheden om daar ook inderdaad van af te kúnnen wijken. Zo beginnen Legal English-zinnen vér bovengemiddeld vaak met –-ing of –ed woorden: Recognizing that effective
implementation of the Convention on the Elimination of Discrimination against Women would contribute to […], the Board has decided that….  Of anders: Concerned that violence against women is an obstacle to the achievement of equality, development and peace, the Board has decided that….  Christopher Williams schrijft in Tradition and Change in Legal English  dat die voorkeur voortkomt uit de wens van de schrijver om te laten zien dat het een autoriteit, “de wet”, is die spreekt.

Daarnaast maakt Legal English veel vaker dan het “normale” Engels gebruik van allerlei
bijwoordelijke bepalingen aan het begin van een zin: In addition to the decisions that were taken during the aforementioned period, the Board has decided that…, maar dat bewaren we voor een volgende keer.

Om terug te keren naar Vitaj Bhatia: The main motivation for the pre-positioning of the case description comes from the requirement that very few legislative statement are of universal application and it is crucial for the writer to specify the kind of case description(s) to which the rule applies.

Of dit allemaal een goed idee is, valt nog te bezien. De aanhangers van Plain English
beweren dat juridische documenten heel goed geschreven kunnen worden in “normaal” Engels. De tegenstanders (de ‘preciezen’) beweren juist dat de volledige trukendoos van grammaticale, linguïstische en stilistische uitvindingen gebruikt moet worden om zo nauwkeurige en voor slechts één interpretatie vatbare juridische teksten te schrijven.  The Saga Continues…

Nou, nou, dát was even iets! In tamelijk omzichtige bewoordingen vond de Rechtbank
Amsterdam een paar weken geleden dat een verweer van mr. Inez Weksi niet geheel en al te volgen was, tenminste… het was voor de Rechtbank “minder duidelijk wat precies in al die pagina’s wordt betoogd”. De rechtbank vond het “lastig structuur in het betoog te
ontdekken” en standpunten waren, “ook door het zeer wijdlopige en grammaticaal niet kloppende taalgebruik, niet eenvoudig te onderscheiden”. Dat was het eigenlijk wel zo’n beetje… (Hier na te lezen, onder punt 3.2 – Algemene opmerkingen over het
gevoerde verweer).

Toch waren hele kuddes advocaten boos, niet in het minst natuurlijk Weski zelf. Weski, enigszins complottheoretiserend vanwege het feit dat zij eerder probeerde de rechtbank te wraken omdat de rechters in haar ogen niet onpartijdig waren: “Je kan slechts hopen, dat in hoger beroep wel magistratelijk en onafhankelijk zal worden geoordeeld met respect voor de wet en de advocaten”. Vervolgens vielen een hoop collega’s van Weski haar bij. “Is het aan de rechter om zich op een dergelijke wijze uit te laten over pleitaantekeningen? Ik geloof van niet”, schrijft Van Swaaij bijvoorbeeld in zijn blog , en een aantal advocaten vallen hem bij in de reacties. Ook de NRC spreekt er schande van; in een hoofdredactioneel commentaar schrijft de krant: “Kennelijk was er twijfel bij de rechters of de advocaat wel beschikt over voldoende kennis en vaardigheden om een goed verweer te kunnen voeren”.

En al gauw was er sprake van een benchslap (of een bench slap of een bench-slap,
afhankelijk van welke krant/blog/commentaar/woordenboek etc. u wilt volgen; weet dat er geen Engels equivalent voor het Groene Boekje bestaat). Een benchslap is (volgens de 10e editie van Black’s Law Dictionary, 2014 waarin het woord voor het eerste werd opgenomen) een judge’s sharp rebuke of counsel, a litigant, or perhaps another judge, esp., a scathing remark from a judge or magistrate to an attorney after an objection from
opposing counsel has been sustained. Een balietik, dus.

Niet voor niets is benchslap (laten we de spelling van Black’s maar aanhouden) van Amerikaanse makelij. In tegenstelling tot de Nederlandse praktijk komt dat daar erg vaak voor, met name in de Appelate Courts (ofwel: in de hogerberoepszaken) is dit schering en inslag. Balietikken worden daar zó vaak uitgedeeld dat er verschillende categorieën voor in het leven zijn geroepen (vertical benchslaps, horizontal benchslaps, reverse benchslaps,
flying benchslaps, General benchslaps, inter-article benchslaps, voor een nadere uitleg: klik hier) en er zijn zelfs Best-of-the-Year nominaties mee te winnen!

Verreweg de meeste balietikken echter, vallen in de categorie Learn to Proofread, You Idiot–benchslap, ofwel precies de categorie waaronder we de recente Weski-balietik kunnen scharen. In Judges on Effective Writing geeft Bryan Garner een korte bloemlezing van wat verschillende Amerikaans rechters hebben te zeggen over het taalgebruik in hun rechtbanken. Daarmee vergeleken is de Weski-balietik een lieftallig aaitje over haar hoofd van bezorgde, maar goedbedoelende, ouders. Iets dergelijks vindt Paulien Cornelissen in het NRC overigens ook.

Wat mij betreft mogen balietikken voor niet te volgen taalgebruik in Nederland veel vaker worden uitgedeeld. Schrijfregel Numero Uno: Weet Voor Wie U Schrijft. En als zelfs de Rechtbank een pleidooi niet meer kan volgen, is ergens iets goed mis. Dit nog afgezien van het feit of het nu wel zo handig is om de Rechtbank tegen de haren in te strijken. Ik hoop dat de advocatuur zich dit eens meer te harte gaat nemen. En misschien kunnen we dan ook stoppen om angstaanjagende woorden als “magistratelijk” en “de Magistratuur” te
gebruiken?

In een rechtbank in New York werden in 2006 door twee verzekeringsbedrijven de degens gekruist over de woorden that en which in een contract. Precies de woorden waar Nederlandse juristen vaak veel  moeite mee hebben als ze in het Engels schrijven. Ook al omdat het Nederlandse “dat” en “welke” hier in de weg zouden kunnen zitten en er dus (opnieuw) sprake kan zijn van zgn. taalinterferentie (ook wel:  False Friend, zie bijvoorbeeld hereby zoals besproken in Clarity 17….).

Het is eigenlijk heel simpel:

That gebruik je in een beperkende bijzin (restrictive clause) als de informatie noodzakelijk is om de genoemde persoon of zaak te kunnen identificeren. Deze informatie kan dus niet weggelaten worden. That wordt ook niet voorafgegaan door een komma.

Which gebruik je in een uitbreidende bijzin (non-restrictive clause) als je extra informatie wil geven, informatie die in principe kan worden weggelaten. Which wordt altijd
voorafgegaan door een komma.

De zin This section 2.7 applies to all contracts other than contracts that are subject to section 2.4 zegt dat er weliswaar verschillende Sections zijn, maar dat het nu even over Section 2.7 gaat. De zin This section 2.7 applies to all contracts other than contracts, which are subject to section 2.4 zegt dat andere contracten onder Section 2.4 vallen.

Nederlanders kunnen that en which verwarren met “dat” en “welke”, en hebben eigenlijk alleen maar de komma om te laten zien of een zin restrictive of non-restrictive is: “Het
contract met X dat morgen in werking treedt, is fantastisch” (=er zijn verschillende
contracten met X, maar juist deze is fantastisch), of: “Het contract met X, dat morgen in werking treedt, is fantastisch” (= er is maar één contract met X, en dat treedt morgen
toevallig in werking). En laten we “welke” maar helemaal buiten beschouwing laten: niet alleen klinkt “welke” overdreven formeel, stijf en stroef, je kan het niet eens in het bovengegeven voorbeeld gebruiken omdat “welke” niet naar het-woorden, zoals het
contract, kan verwijzen…, dan verval je al weer snel in “hetwelk”, en dat klinkt nóg formeler en stroever).

Terug naar AIU Insurance v. Robert Plan Corp. Daar ging het om het al dan niet inclusief zijn van bepaalde informatie:
FN2. As I read paragraph 9, according to its plain meaning and following customary grammatical rules, clause A is the universe of property with which we are concerned. When we carve out from this universe a subset of property represented by clause B, the property left over is “the property of the COMPANY whether paid for by it or not” (clause D). The subset of property that we carved out, which is not “the property of the COMPANY,” is “the property of AGENT” (clause C). In other words, clause C the clause beginning with “which” modifies the property described in clause B. The property described in clause A, with the exception of the subset of property described in clause B, is owned by AIG.

Tóch concludeerde de rechtbank verrassend genoeg dat een comma+which in het contract in kwestie restrictive/beperkend was bedoeld en dat er dus eigenlijk that gebruikt had moeten worden. Ook gaf dat de rechtbank toe dat de “normale” gang van zaken was dat een comma+which alleen gebruikt moest worden om een non-restrictive/uitbreidende
bijzin in te luiden.

In zijn A Manuel of Style for Contract Drafting raadt Kenneth Adams daarom ook af om in contracten non-restrictive clauses te gebruiken (of anders liefst zo weinig mogelijk). Met
andere woorden: bedenkt u zich twee (of meer?) maal als u weer eens which schrijft in een Engelstalig contract. Het kan behoorlijk wat verwarring opleveren. (Al was het alleen maar omdat af en toe ook which -al dan niet opzettelijk- wordt gebruikt zonder dat die voorafgegaan wordt door een komma… en dan is de verwarring compleet!).

The first case was settled for $2,000, and the second piece of litigation was disposed of out of court for $3,000, while the price of the amicable accord reached in the third suit was $5,000. Een mooi staaltje van zgn. elegant variation.

Elegant variation is weer een van die taalsprookjes waar we het hier eerder over hebben gehad : een nepregel die zegt dat je moet voorkomen dat je binnen één zin hetzelfde
woord twee maal gebruikt en dat je daar dan maar liever een synoniem voor moet
gebruiken: case-piece of litigation-suit  en dus ook: settled-disposed of out of court-reached an accord. Met name krantenartikelen lijden aan die elegant variation (de werkkamer van de minister-president, het torentje van Rutte, Den Haag, enz.) en wordt daarom vaak als Journalese aangeduid. Maar in het Legalese komt het ook erg vaak voor.

Elegant variation is een afleiding, een afleiding van wát u zegt naar hoé u het zegt. Een lezer van een juridisch document (en vergeet niet dat de meeste lezers zo’n document moéten lezen, en niet dat ze het wíllen lezen…) zal zich afvragen wat, in het voorbeeld
hierboven, het verschil is tussen een case, een piece of litigation, en een suit  Sterker nog, voorál lezers van juridische documenten nemen aan dat andere woorden ook een andere betekenis hebben. Zelf zien wij vaak dat de woorden must en have to in dezelfde alinea voorkomen. Lezers denken dat dit dan een andere juridische betekenis heeft. Verwarring. Probeer dit dus zo veel mogelijk te vermijden!

Elegant variation brengt ons wél op een interessant intercultureel probleempje; de eerste die de term elegant variation gebruikte was de Engelse lexicograaf/taalkundige Henry
Watson Fowler, vooral bekend van zijn  A Dictionary of Modern English Usage, een stijlgids uit 1926 die de Engelsen nog steeds op grote waarde schatte en zijn, minder woordenboekachtige, The King’s English uit 1906. In hoofdstuk 3 van dat laatste boek (hier voor de liefhebbers online te lezen) maakt hij korte metten met de, in zijn ogen vooral Franse, gewoonte zo veel mogelijk synoniemen, metaforen en omschrijvingen te gebruiken om maar niet hetzelfde woord in één zin te gebruiken. Met de grootst mogelijke Britse ironie omschrijft hij deze ‘verderfelijke gewoonte’ als Elegant Variation. (NB. in Fowlers tijd had het woord elegant veel meer een negatieve connotatie dan nu, iets van “verwijfde
oververfijning”. In zijn Oxford Dictionary of American Usage and Style  uit 2000 herdoopt Bryan Garner deze term dan ook zonder enig scrupules in: inelegant variation).

Elegant variation is inderdaad een typisch ‘Franse gewoonte’, zo is door Clyde Thogmartin van de Universiteit van Iowa onomstotelijk vastgesteld. Franse schrijvers (of in ieder geval: de Franse pers), zo stelt Thogmartin vast, laten zich juist voorstaan op het gebruik van
synoniemen, metaforen en omschrijvingen. Fransen zien het als teken eruditie en belezenheid. Enigszins cryptisch wordt het Frans (dan wel: de Franse pers) dan wel, want het vereist van lezers wel erg veel voorkennis van Franse toestanden (vgl. een woord als ‘torentjesoverleg’ dat voor een niet-Nederlander ook lastig te begrijpen moet zijn). Hoe dan dit Frans in het Engels te vertalen, is een heet hangijzer. Als je het “direct” vertaalt naar het
Engels, zal je van elegant variation worden beschuldigd; en als je dat niet doet, zal je de oorspronkelijke, Franse, schrijver tegen je in het harnas jagen.

Wanneer je, als niet-Brit, Engels gebruikt als communicatiemiddel, zal je nationale/
culturele identiteit altijd op de een of andere manier door je Engels heen schijnen. Dit geldt voor Fransen, voor Nederlanders, maar ook voor Amerikanen, Australiërs en anderen die Engels wél als moedertaal hebben. Dit mag op het eerste gezicht duiden op wat
onschuldige verschilletjes in ‘stijl’ of ‘toon’, maar het kan ook verder gaan. Twee weken geleden hadden we het hier over Engelse woord hereby (hier nog eens te lezen). In zijn (hier gratis te downloaden)  online Contract Drafting Manual  legt Willem Wiggers van
WeAgree nog eens uit dat hereby in verschillende Europese landen een verschillende
juridische betekenis kan hebben. Diepe zucht…

Om dan maar met Henry Watson Fowler te eindigen: Display of superior knowledge is as great a vulgarity as display of superior wealth—greater indeed, inasmuch as knowledge should tend more definitely than wealth towards discretion and good manners.

We voeren nu al een tijdje een beetje een kruistocht tegen het woord hereby, en in het
verlengde daarvan woorden als herein, herewith, hereunder etc. Dat kruistochtje voeren we niet alleen (gelukkig maar!); alle, maar dan ook alle, experts op het gebied van Legal
Writing of Contract Drafting zijn ons al voorgegaan in de strijd. David Mellinkhof (“the law thrives on gobbledygook”), Brian Garner, Richard Wydick (“Lawyerisms like aforementioned, whereas, herein and hereinafter give writing a legal smell, but they carry little or no legal substance”), Peter Tiersma, Ken Adams, noem ze maar op.

Waar komen die woorden vandaan, wat is er tegen en waarom gebruiken vooral
Nederlandse advocaten ze zo vaak als ze in het Engels schrijven?

Een algemeen aanvaard uitgangspunt is dat deze woorden stammen uit het Middelengels (zo’n beetje tussen 1100 en 1500 AD). Dat was de tijd dat geletterden experimenteerden met de taal, waarin veel nieuwe woorden werden verzonnen om langzaam maar zeker
afstand te doen van het Frans, en (niet onbelangrijk!) advocaten per geschreven woord werden afgerekend. Hoe lucratief was het dan niet om zo vaak mogelijk nietstoevoegende woorden als aforementioned, hereby, wherein etc. tot te voegen? Het probleem echter in met name common law-rechtssystemen was/is dat eenmaal gedane rechterlijke uitspraken óók voor toekomstige rechtsspraak vastlagen en dat dus iedereen (tot op de dag van
vandaag) begon te geloven dat dergelijke woorden een zekere juridische betekenis
hadden/hebben.

Niets is echter minder waar. Bovengenoemde experts wijzen er in hun standaardwerken (Plain English for Lawyers: Wydick; Legal Writing in Plain English: Garner; The Language of Law: Melinkhoff;  A Manual of Style for Contract Drafting: Adams; Tiersma: Language and Law) allemaal op dat deze woorden juist uiterst ambigu zijn en dat al talloze rechtszaken zijn gevoerd over de in- of juist exclusiviteit van bijv. hereby: “hereby what”, is dan de vraag? “Lawyers want to know first of all whether hereby means only by-means-of-this-writing, or right-now-by-means-of-this-writing. And whichever choice is made, the answer still leaves in doubt whether this-writing refers to the entire document or to only a part of it”.

Of om een ander voorbeeld te geven: herein: “Litigated for years, herein has still not settled down to any fixed meaning. It means in-this well enough, but in -this-what? This sentence, this paragraph, this contract, this statute? The exact point of reference remains obscure, and depends completely on context, which is another way of saying that your writing is going to be interpreted…..The antique flavour of herein gives the illusion of a precision whose
substance is better obtained by ordinary English “in this paragraph”, “in this statute”, “in this contract”. (beide citaten van Mellinkhof)

Behalve hardleerse en ouderwetse Engelssprekende advocaten maken vooral
Nederlanders zich vaak schuldig aan het overmatige gebruik van (met name) hereby. Dit heeft in de eerste plaats te maken met de bijzondere positie die het woord “er” inneemt in het modern Nederlands; “er” is veel meer dan in het Engels, óók plaatsbepaling (en hier/daar in combinaties met een voorzetsel -hiermee/daarop etc.- een nóg preciezere plaatsbepaling is van “er”). Dit kon in het Middelengels ook, maar is in het moderne Engels bijna verdwenen. Dit is overigens precies de reden waarom u zo veel mogelijk het Engelse “There is…” of “There are…” moet vermijden zoals wij Clarity 13 al schreven.

In de tweede plaats heeft het te maken met “moedertaal-interferentie”. By in het Engels is veel vaker het Nederlandse “door” (he was bitten by a dog – hij werd door een hond
gebeten) dan het door Nederlanders bedoelde “bij” (“Hierbij stuur ik u ….”). En ik ben
derhalve bang dat (door ons vaak gespotte) Hereby I send you the document veel meer gelezen moet worden als “Door middel van deze mail stuur ik u het document” dan
“Hierbij (bij deze mail dus) stuur ik u ook het document”. (Nog even afgezien van het feit dat het I am sending moet zijn ipv. I send).

En in de derde plaats biedt hereby in het zinnetje Hereby I am sending you… Nederlandse
schrijvers van het Engels een uitmuntende mogelijkheid een zin niét te beginnen met I. Volkomen overbodig verder, want er is geen enkele reden om dat niet te doen (lees nog eens What’s in a language-25)

Met andere woorden: begin eens in uw e-mailberichten I am sending you document….ipv. Hereby I send you te schrijven. (Een goed begin is immers het halve werk). En denk daarna nog eens na over iedere keer dat u here- en where- combinaties gebruikt in uw contracten, Letters of Recommendation, Letters of Advice en wat u al niet meer schrijft.

In 2002 kwam de zaak Atkins v. Virginia voor het Amerikaanse Supreme Court. Aan de orde was deze keer het 8e amendement over (o.a.) het opleggen van de doodstraf aan geestelijk gehandicapten, dit zou cruel and unusual punishment zijn. Deze Wikipedia-blz. vertelt u daar alles over, maar een korte samenvatting geven de openingszinnen van opperrechter Stevens en opperrechter Scalia (meer over Scalia in Clarity 6, hier te lezen).

Zowel Stevens als Scalia waren uitstekende schrijvers. Beiden kenden alle retorische trucs, beiden waren volledig op de hoogte van wetenschappelijk onderzoek naar lezers-verwachtingen. Het is niet moeilijk om te beslissen wie tegen (Stevens) en wie vóór (Scalia) de doodstraf was. Hoe kneedt het gebruik van taal de opinie? Een lesje in het bespelen van de lezer:

Stevens: At approximately midnight on August 16, 1996, Atkins and William Jones, armed with a semiautomatic handgun, abducted Eric Nesbitt, robbed him of the money on his
person, drove him to an automated teller machine in his pickup truck where cameras recorded their withdrawal of additional cash, then took him to an isolated location where he was shot eight times and killed.

Scalia: After spending the day drinking alcohol and smoking marijuana, petitioner Daryl
Renard Atkins and a partner in crime drove to a convenience store, intending to rob a
customer. Their victim was Eric Nesbitt, an airman from Langley Air Force Base, whom they abducted, drove to a nearby automated teller machine, and forced to withdraw $200. They then drove him to a deserted area, ignoring his pleas to leave him unharmed. According to the co-conspirator, whose testimony the jury evidently credited, Atkins ordered Nesbitt out of the vehicle and, after he had taken only a few steps, shot him one, two, three, four, five, six, seven, eight times in the thorax, chest, abdomen, arms, and legs.

Ten eerste is de belangrijkste vraag van een lezer wiens verhaal verteld wordt. In de versie van Stevens is dat zonder meer dat van Atkins én Jones (zijn medeplichtige die tijdens het initiële proces in ruil voor strafvermindering Atkins als schutter aanduidde). Stevens zegt zelfs niet wié het wapen hanteerde. Scalia aan de andere kant, richt alle aandacht op Atkins (hij noemt niet eens zijn mededader) en op het slachtoffer, Nesbitt

Ten tweede: het gebruik van onderschikkende zinnen. Lezers verwachten daar minder
belangrijke informatie in aan te treffen. Stevens gebruikt het in zijn 61 woorden twee keer om voor deze zaak cruciale informatie in te verstoppen: … where cameras recorded their withdrawal en where he was shot eight times and killed. Scalia in zijn 120 woorden slechts één maal, voor, inderdaad, niet overdreven belangrijke informatie: … whose testimony the jury evidently credited.

Ten derde: het gebruik van werkwoorden. Lezers verwachten dat de actie in een zin wordt uitgedrukt d.m.v. werkwoorden. Scalia gebruikt maar liefst 12 actieve werkwoorden voor handelingen van Atkins. Stevens slechts 5, waarvan 1 (20%!) voor een actie van een beveiligingscamera. Daarnaast gebruikt hij ook nog eens 2 passieve vormen: he was shot and killed. Schrijvers gebruiken de passieve vorm om onzekerheid te creëren over wie nu eigenlijk de handelende persoon is.

Ten vierde: de lengte van het relaas. Stevens gebruikt slechts één zin van maar liefst 61
woorden. Een gemiddelde lengte van een zin zou zo’n 25 woorden moeten zijn. Lezers
kijken altijd uit naar het einde van een zin omdat ze daar belangrijke informatie verwachten én omdat er daarna een ‘mentale rustpauze’ is. Omdat Stevens alles in één zin zet, is er maar één mogelijkheid tot belangrijke informatie. Bovendien is de zin zó lang dat lezers het tegen het einde al lang best vinden allemaal. Scalia heeft maar liefst vier zinnen, ofwel vier mogelijkheden om (voor Scalia) belangrijke informatie naar voren te brengen. Let verder ook eens op het aantal gebruikte komma’s, ofwel secondaire rustpuntjes: 7 voor
hogesnelheidstrein Stevens en 21 voor het boemeltje Scalia.

Het tegenkamp “won” deze zaak met 6 tegen 3 stemmen. Navrant is echter dat Atkins
tijdens de behandeling van zijn zaak in 1996 een score van 59% had op een IQ-test, hetgeen hem dus in de categorie “geestelijk gehandicapt” plaatste. Bij zijn retrial in 2005 echter, scoorde hij 70%. Volgens de jury in Virginia doordat het voortdurende contact met zijn
advocaten hem veel intellectual stimulation verschafte. Dat was genoeg om hem niet meer als mentally retarded te bestempelen, en Atkins werd alsnog ter dood veroordeeld. Vraagt u zich nu nog maar eens af of juridische bijstand goed of slecht is voor een verdachte…

“Was ik nou maar…” Dankzij een tamelijk irritante (en daardoor misschien ook effectieve) marketingcampagne zullen veel Nederlanders deze zin afmaken met “… naar Specsavers gegaan”. Het Nederlandse reclamebureau had met “Was ik nu nou maar” wat meer
woorden nodig dan het Engelse origineel. Daar is het: “Should’ve gone to Specsavers”, maar dat Nederlandse teksten vaak meer woorden nodig hebben, hebben we hier al eens gezegd.

Allemaal tot daaraan toe, maar Specsavers schijnt nu ook Should’ve en zelfs Shouldve
(zonder apostrof) wettelijk geregistreerd te hebben. Dit leidde tot veel ophef, want waar eindigt het als ondernemingen alledaagse taal gaan registreren en wanneer gaan ze daarna over tot het aanklagen van gebruikers van Should’ve en Shouldve? Tania Clarke, partner in het in intellectual property gespecialiseerde kantoor Withers & Rogers, zei: “It is surprising the office has accepted this trademark for a single word, which is a verb in
common usage. This decision to approve the application could open the door to similar moves by other companies”. Overigens haalde het Deense biermerk Carlsberg een aantal jaren geleden hetzelfde trucje uit door het woord probably te registreren: “Carlsberg,
probably the best lager in the world”.

Hoe dat in Nederland (of eigenlijk: in het NederlandS) staat, ik weet het niet, maar ik hoor graag over een dergelijke registratie/zaak onder Nederlands recht. Veel interessanter is de registratie van Shouldve en de niet-registratie van Should have.

De apostrof is een weglatingsteken. Het weglaten van de ha in have in dit geval. Over het
algemeen wordt deze spelling (of liever gezegd: iedere spelling waarin de apostrof wordt gebruikt als weglatingsteken) geaccepteerd in niet-officiële of informele teksten. In ieder geval in Engeland met je in ieder geval in formele teksten eigenlijk altijd de apostrof weglaten als je ook het hele woord kan schrijven. Vandaar ook dat de Amerikaanse
juridische wereld de wenkbrauwen fronst als het nieuwste lid van de Supreme Court, Neil Gorsuch, als het ware onbekommerd apostrofjes rondstrooit… Lees hier in de Connecticut Law Tribune

Registratie van Should’ve is daarom nog tot daaraantoe. Reclametaal, en zo. Maar Shouldve? Is dit een teken dat die apostrof helemaal gaat verdwijnen? En komt daar dan geen weglatingsteken voor? Overigens lijkt het wel dat juist bedrijven en winkelketens grote apostrofweglaters zijn. Hoe vaak zie je niet Mens Departement, Childrens Toys etc. waar Men’s Department of Chidren’s Toys zou moeten staan? Of Harrods, Selfridges, of
Barclays waar een apostrof zou moeten staan, vgl. bijv. Sainsburry’s of MacDonald’s, waar die apostrof nog steeds staat waar die moet staan. De Apostrophe Protection Society heeft er zijn handen vol aan.

De meeste Nederlanders zullen geen moeite hebben met die apostrof in I’m, Could’ve etc. Anders wordt het met de ’s als het een bezit aangeeft. (Overigens hebben de Engelsen zelf hier ook grote moeite mee). Het boek van Willem wordt derhalve Willem’s book en niet “Willems boek” zoals in het Nederlands. Een makkelijk ezelsbruggetje is hier dat die
apostrof + s eigenlijk ook een weglating is, de weglating van hi in his: Willem his book wordt: Willem’s book. Dat dit ook voor vrouwen geldt, moeten we dan maar even op de koop toenemen, maar dat doen we in het Nederlands ook, dus dat zal niet al te veel moeite kosten.

Óók als het woord/naam op een -s (of een -x of een -z, of een -sh ) eindigt, kan je ’s
schrijven: Charles’s book, al wordt dat de laatste jaren enigszins ouderwets gevonden, en kiest men, speciaal weer in niet-officiële en informele teksten, voor alleen de apostrof: Charles’ book.

Het Amerikaanse Supreme Court heeft zich naar mijn weten nog niet over Gorsuch’
apostrofgebruik uitgelaten, maar is nog steeds sterk verdeeld over ’s of alleen een apostrof achter een naam die eindigt op een  -s. De opperrechters hadden in 2006 tenminste drie theorieën: Kansas’ capital sentencing statute provides… tegenover: Kansas’s capital
sentencing statute provides…, duidelijk lijkt me. Maar als het een stomme, dus
onuitgesproken, –s behelst (bijv. in Illinois, of Arkansas), dan zou je verplicht moeten zijn -’s toe te voegen volgens sommige opperrechters. Altijd Arkansas’s capital sentencing statute provides…dus. Voor mensen die dit hilarische dispuut willen volgen: lees hier.